Πόσο απομονωμένο είναι το Καστελλόριζο - Αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου που ευνοούν την Ελλάδα
Με το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) έχουμε ασχοληθεί αρκετές φορές στο παρελθόν και τα άρθρα που έχουμε γράψει είχαν μεγάλη απήχηση στους αναγνώστες μας. Βέβαια δεν είμαστε ειδικοί, ωστόσο όλα τα άρθρα, όπως και το σημερινό βέβαια, έχουν γραφτεί μετά από μελέτη βιβλίων και άρθρων έγκριτων επιστημόνων. Ο βασικός λόγος που μας ώθησε να γράψουμε ένα ακόμα άρθρο για την ΑΟΖ είναι οι ατυχείς δηλώσεις του ομότιμου καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και τέως, σύμφωνα με την κυβέρνηση (συγκεκριμένα ως τις 7 Ιουνίου 2020), προέδρου του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΥΠΕΞ κυρίου Χρήστου Ροζάκη στο Κρήτη TV ότι το Καστελλόριζο είναι απομακρυσμένο από τη Ρόδο και βρίσκεται πολύ κοντά στις τουρκικές ακτές, ότι είναι απομονωμένο και ότι δεν ανήκει στα Δωδεκάνησα. Επίσης ότι το μήκος των (τουρκικών) ακτών που βρίσκονται αντικείμενα από τις ακτές του Καστελλόριζου είναι πολύ μεγαλύτερο, εννοώντας προφανώς ότι το Καστελλόριζο δεν δικαιούται να έχει ΑΟΖ…
Έκπληκτος ο δημοσιογράφος Γιώργος Σαχίνης, στην εκπομπή του οποίου ‘’Αντιθέσεις’’ ακούστηκαν όλα αυτά, επαναλάμβανε κάποια από αυτά που άκουσε πιστεύοντας ότι υπήρξε κάποια παρανόηση, ωστόσο ο κύριος Ροζάκης επέμεινε στις απόψεις του. Φυσικά προκλήθηκε θύελλα αντιδράσεων. Η κυβέρνηση αρκέστηκε σε μία ανακοίνωση ότι ο κύριος Ροζάκης εκφράζει προσωπικές απόψεις. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που δηλώσεις του κύριου Ροζάκη προκαλούν σφοδρές αντιδράσεις. Και φυσικά ο κύριος Ροζάκης δεν είναι τυχαίος. Ας μην ξεχνάμε ότι το 1997 παραιτήθηκε από την κυβέρνηση Σημίτη όπου κατείχε την θέση του Υφυπουργού Εξωτερικών, μετά από έντονη κριτική που δέχτηκε τόσο από βουλευτές και στελέχη του ΠΑΣΟΚ όσο και από φιλοκυβερνητικές εφημερίδες.
Δυστυχώς οι δηλώσεις Ροζάκη έρχονται ως συνέχεια σε μια σειρά από δηλώσεις τόσο του τέως πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα όσο και στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ που προκάλεσαν σωρεία αντιδράσεων. Ο Χ.Ροζάκης με την δήλωση του ότι το Καστελλόριζο δεν ανήκει στα Δωδεκάνησα ξεπερνά όλες τις προηγούμενες και έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Αναρωτιόμαστε αν ένας Τούρκος αξιωματούχος δήλωνε π.χ. ότι το Καστελλόριζο έχει τη δική του ΑΟΖ τι θα ακολουθούσε; Στη χώρα μας δυστυχώς διαχρονικά δηλώσεις και πράξεις δίνουν ανέλπιστα επιχειρήματα και όπλα στον εκάστοτε αντίπαλο μας ,που σχεδόν πάντα είναι η Τουρκία.
Θα δούμε λοιπόν σήμερα πόσο μακριά πηγαίνει η ιστορία με το Καστελλόριζο, γιατί φαίνεται ότι η ιστορία δεν ξεκινάει από τα τελευταία χρόνια αλλά τουλάχιστον μισό αιώνα πριν. Θα ασχοληθούμε ακόμα με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και με αποφάσεις του οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με όσα είπε ο κύριος Ροζάκης.
Ο κομβικός ρόλος του Καστελλόριζου
Ένας από τους πλέον ειδικούς στα θέματα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης είναι ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης που ήταν μάλιστα μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας το 1982.
Στο βιβλίο του ‘’ΑΟΖ Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη’’ ο Θ. Καρυώτης αναφέρει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μας είναι η στάση των ΗΠΑ σχετικά με το θέμα συνεκμετάλλευσης-συνδιαχείρισης των υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς όπως υποστηρίζει οι Αμερικανοί επιθυμούν να δοθεί ένα μέρος του ορυκτού πλούτου της χώρας μας στην Τουρκία.
Το σχέδιο Άτσεσον για το Κυπριακό οφείλει το όνομά του στον Αμερικανό διπλωμάτη Dean Acheson που ήταν ο αρχιτέκτονας του και το παρουσίασε το 1964. Στο σχέδιο Άτσεσον εμπλέκεται και το Καστελλόριζο. Οι Αμερικανοί ,κατά τον Θ.Καρυώτη γνωρίζουν πολλά χρόνια τώρα ότι το Καστελλόριζο αποτελεί το κομβικό σημείο για τη μοιρασιά της Ανατολικής Μεσογείου. Δημιουργεί ένα εδαφικό τόξο με τις ανατολικές ακτές της Ρόδου, της Καρπάθου, της Κάσου και της Κρήτης έχοντας έτσι ΑΟΖ Και υφαλοκρηπίδα. Και συνεχίζει ο Θ. Καρυώτης: ‘’ Έτσι το Καστελλόριζο δεν είναι ένα απομονωμένο νησί στην εσχατιά της Ελλάδος και της ΕΕ αλλά αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης εδαφικής ενότητας’’. Σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο Άτσεσον η Κύπρος θα παραχωρούνταν ολόκληρη στην Ελλάδα εκτός από την περιοχή της Καρπασίας η οποία θα δινόταν στην Τουρκία, η οποία θα έπαιρνε επίσης τη Ρόδο ή τρία άλλα μικρότερα νησιά, ένα από τα οποία θα ήταν το Καστελλόριζο. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε αμέσως αυτό το σχέδιο. Ο Άτσεσον πρότεινε μια αλλαγή σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα διατηρούσε την Καρπασία μόνο για 50 χρόνια. Το νέο σχέδιο απορρίφθηκε από την Τουρκία η οποία ήταν φανερό ότι δεν επιθυμούσεμια τέτοια ανταλλαγή. Και η χώρα όμως δεν ήταν διατεθειμένη να παραδώσει ελληνικό έδαφος όσο μικρό κι αν ήταν αυτό. Ο Άτσεσον όμως όπως γράφει ο Θ. Καρυώτης, ο οποίος υπήρξε μεταξύ άλλων οικονομικός σύμβουλος της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον και καθηγητής αμερικανικών πανεπιστημίων είχε κάτι άλλο στο μυαλό του.
Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο οι Αμερικανοί γνώριζαν την αξία των υδρογονανθράκων και είχαν αρχίσει μυστικές έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο για τον μεγάλο ορυκτό πλούτο της περιοχής. Τότε βέβαια υπήρχε μόνο η έννοια της υφαλοκρηπίδας αλλά οι Αμερικανοί γνώριζαν ότι και τα νησιά διαθέτουν υφαλοκρηπίδα. Έτσι σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο θα ανήκε στην Τουρκία αν είχε δεχθεί να πάρει το Καστελλόριζο μία κίνηση που δεν θα μπορούσε βέβαια να πραγματοποιηθεί διότι το σχέδιο Άτσεσον είχε ήδη απορριφθεί από την τότε κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Η άποψη του Θ.Καρυώτη, επιβεβαιώνεται από το γεγονός, ότι οι πρώτες εντάσεις στο Αιγαίο, άρχισαν το 1973, μετά την ανακοίνωση για την ανακάλυψη κοιτασμάτων πετρελαίου στη Θάσο. Η Τουρκία εξέδωσε ήδη χάρτη με τις διεκδικήσεις της, ωστόσο η χούντα των συνταγματαρχών, αρκέστηκε στο να τον καταγγείλει ως παράνομο, χωρίς να κάνει τίποτα άλλο.
Περισσότερα για το σχέδιο (ή μάλλον καλύτερα τα σχέδια) Άτσεσον για το Κυπριακό μπορείτε να διαβάσετε στο σχετικό άρθρο μας στις 16/11/2019.
Ο Θ. Καρυώτης, κλείνει την αναφορά του στο Καστελλόριζο, γράφοντας τα εξής: «Έγραψα για πρώτη φορά για την αξία του Καστελλόριζου το 1985, αλλά κανείς δεν έδωσε σημασία. Τότε, ακόμα και οι ελληνικοί χάρτες δεν ανέφεραν το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου (Καστελλόριζο, Στρογγύλη, Ρω).
Τώρα όλοι ομνύουν στην αξία του αλλά πολλοί δεν αντιλαμβάνονται γιατί είναι τόσο σημαντικό νησί για τα εθνικά μας συμφέροντα. Ο κύριος λόγος είναι ότι το σύμπλεγμα αυτών των νησιών, δίνει τη δυνατότητα, βάσει της UNCLOS του 1982, στην ΑΟΖ της Ελλάδας να εφάπτεται με την ΑΟΖ της Κύπρου».
Θα πρέπει λοιπόν, οι διάφοροι πολιτικοί, πανεπιστημιακοί κλπ., να είναι πολύ προσεκτικοί στις δηλώσεις τους για τα εθνικά θέματα. Και ειδικά για το Καστελλόριζο.
Με την ευκαιρία, να προσθέσουμε ένα ακόμα στοιχείο που δείχνει ότι το Καστελλόριζο ανήκει στο Αιγαίο και το οποίο μάθαμε από τον πολύ καλό φίλο, Καστελλοριζιό, Πανταζή Χούλη. Στα βόρεια του νησιού, το βάθος είναι μερικές εκατοντάδες μέτρα, ενώ στα νότια (ακρωτήριο Πουνέντη), υπάρχει μια απότομη κλίση προς μεγάλα βάθη, που φτάνουν τα χιλιάδες μέτρα. Αν μελετήσουμε τη γεωλογική μορφή του Αιγαίου, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα «θαλάσσιο υψίπεδο», το οποίο όπως φαίνεται (δείτε τον σχετικό χάρτη από το Google Maps), εμπεριέχει και το Καστελλόριζο.
Και ας ελπίσουμε και οι ίδιοι οι Καστελλοριζιοί , να μην κάνουν το μεγάλο λάθος να δεχθούν να δημιουργηθεί στο νησί τους μία δομή (ή όπως αλλιώς θα λέγεται) φιλοξενίας (λαθρο) μεταναστών. Ήταν κάτι που, ευτυχώς, δεν «πέρασε» στο Δημοτικό Συμβούλιο του νησιού. Οποιαδήποτε τέτοια κίνηση, θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου και την κερκόπορτα για τους εξ Ανατολών γείτονες…
Τα νησιά Saint-Pierre και Miquelon: Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου που εκθέτει τον Χ. Ροζάκη.
Οι Τούρκοι και, δυστυχώς και πολλοί Έλληνες, ισχυρίζονται ότι το Καστελλόριζο δεν μπορεί να έχει δική του ΑΟΖ καθώς είναι πολύ μικρό, βρίσκεται πολύ μακριά από τις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας και πολύ κοντά στις τουρκικές ακτές κλπ.
Ας δούμε όμως, τι αποφάσισε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τα νησιά Saint-Pierre και Miquelon, που ανήκουν στη Γαλλία, βρίσκονται όμως πολύ κοντά στον Καναδά. Στα νησιά αυτά, έχουμε αναφερθεί και σε παλαιότερο άρθρο μας, τώρα όμως θα γράψουμε περισσότερες λεπτομέρειες.
Πρόκειται για σύμπλεγμα νησίδων στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, συνολικής έκτασης 242 τ.χλμ. και με πληθυσμό περίπου 6.000 κατοίκους. Αποτελούν γαλλική εδαφική επικράτεια από το 1763, επίσημα από το 1985. Απέχουν 2.200 ν.μ. από τη Γαλλία και μόλις 9 ν.μ. από τη Νέα Γη του Καναδά.
Το 1976 ο Καναδάς επέκτεινε την οικονομική ζώνη των χωρικών του υδάτων με συνέπεια τον αλιευτικό αποκλεισμό των νησιών. Το 1985, η Γαλλία αναγνώρισε τα νησιά ως συνέχεια του εδάφους της και ως έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που η χώρα μας δεν υπενθυμίζει και δεν προβάλλει όπως πρέπει για τα ελληνικά νησιά.
Η διαφορά των δύο χωρών, έφτασε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ο Καναδάς υποστήριξε ότι τα νησιά αυτά δεν διαθέτουν δική τους υφαλοκρηπίδα, επειδή, από γεωλογική άποψη, επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα του Καναδά.
Με την διαιτητική απόφαση της 10/6/1992 για την οριοθέτηση των Θαλασσίων Ζωνών των νησιών Saint-Pierre και Miquelon, το Διεθνές Δικαστήριο απέρριψε τον καναδικό ισχυρισμό, κρίνοντας ότι στην περιοχή εκείνη η υφαλοκρηπίδα αποτελεί μια τεράστια συνεχή υποθαλάσσια έκταση και συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει στον Καναδά ή σε άλλο κράτος, χωρίς οριοθέτηση. Ακόμα, απέρριψε την αντίληψη περί μειωμένης επήρειας των νησιών και αναγνώρισε στα νησιά αρχικά θαλάσσιες και υποθαλάσσιες ζώνες 200 ν.μ. Ειδικότερα, το Δικαστήριο απέδωσε στα νησιά, στα δυτικά «θύλακα» υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ πλάτους 24 ν.μ., ενώ στα νότια, «διάδρομο» υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, πλάτους 10,5 ν.μ. και μήκους 200 ν.μ. αντίστοιχα. Το πλάτος του διαδρόμου αυτού προσδιορίστηκε από τους δύο μεσημβρινούς που διέρχονται από το ανατολικότερο σημείο του νησιού St. Pierre και το δυτικότερο σημείο του νησιού Miquelon αντίστοιχα. Πρόκειται για πολύ σημαντική απόφαση για την Ελλάδα, καθώς αποτελεί μια παρόμοια περίπτωση με το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου, με μία όμως διαφορά.
Το συγκεκριμένα νησιά, αποτελούν όντως ένα απομονωμένο νησιωτικό σύμπλεγμα, σε αντίθεση με το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου που απέχει 62 ν.μ. από τη Ρόδο και βέβαια, πολύ περισσότερα από τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Ανάλογη, ήταν και η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της 14/6/1993, για τη Θαλάσσια Οριοθέτηση στην περιοχή μεταξύ Γροιλανδίας και Jan Mayen. (πρόκειται για ηφαιστειογενές νησί της Νορβηγίας). Το Jan Mayen, έχει έκταση 377 τ.χλμ, ενώ η Γροιλανδία, το μεγαλύτερο νησί του κόσμου, έχει έκταση 2.166.000 τ.χλμ. Το Δικαστήριο, δέχτηκε ότι αν δινόταν μειωμένη επήρεια στο Jan Mayen, με αντίστοιχη πλήρη επήρεια στην απέναντι ακτή της Γροιλανδίας, θα ήταν αντίθετο όχι μόνο με το εθιμικό δίκαιο που αναγνωρίζει θαλάσσιες ζώνες στα νησιά μέχρι 200 μίλια από τις γραμμές βάσης, αλλά και αντίθετο στις απαιτήσεις της ευθυδικίας.
Ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας, είναι η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της 19/11/2012 στην υπόθεση της Εδαφικής Διαφοράς και Θαλάσσιας Οριοθέτησης μεταξύ Νικαράγονας-Κολομβίας, καθώς κάποιες αναφορές του Δικαστηρίου στην απόφαση για το Serpent Island (Φιδονήσι), της Μαύρης Θάλασσας (διαφορά μεταξύ Ρουμανίας-Ουκρανίας) και κυρίως της πρώτης απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θαλάσσης (ΔΔΔΘ) στην Οριοθέτηση του Θαλασσίου Συνόρου μεταξύ Μπανγκλαντές και Μιανμάρ (τέως Βιρμανίας) στον Κόλπο της Βεγγάλης, όπως η έμμεση αναφορά σε «ανώτερο» δικαίωμα των ηπειρωτικών εδαφών έναντι των νησιωτικών, μπορούσαν να παρερμηνευθούν ακόμα και ως αμφισβήτηση του δικαιώματος των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες. Ωστόσο, με την απόφαση της 19/11/2012, το Δικαστήριο διακηρύσσει ανεπιφύλακτα το δικαίωμα όλων των νήσων, νησίδων και βράχων σε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. ,επιβεβαιώνει την πάγια νομολογία περί υπεροχής της αιγιαλίτιδας ζώνης έναντι της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ γειτονικού κράτους, αρνούμενο να δεχθεί το επιχείρημα της Νικαράγουας ότι τα νησιά δικαιούνται μόνον θύλακα υφαλοκρηπίδας, αναγνωρίζει ότι η έννοια της «μη-καταπάτησης» ή της «μη-αποκοπής» δεν αφορά μόνο τα ηπειρωτικά εδάφη αλλά και τα νησιά, έτσι ώστε η χάραξη της οριοθετικής γραμμής να μην τα αποκόπτει από τις θαλάσσιες ζώνες που δικαιούνται και τέλος, ερμηνεύει συντηρητικά το κριτήριο της αναλογικότητας. Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλαιότερο άρθρο, η γεωγραφική θέση των νησιών της Κολομβίας (Santa Catalina, Providencia και San Andres Islands, Alburqueue Cays κ.ά.), είναι ακριβώς αντίστροφη από τη θέση των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο (δείτε σχετικό χάρτη). Τα νησιά της Κολομβίας βρίσκονται ανατολικά των ακτών της Νικαράγουας (σε απόσταση όμως μεγαλύτερη των 100 ν.μ. και την 380 ν.μ. από το ηπειρωτικό έδαφος της Κολομβίας αντίστοιχα), ενώ τα ελληνικά νησιά, δυτικά των ακτών της Τουρκίας, με αδιάκοπη όμως συνέχεια ηπειρωτικού-νησιωτικού εδάφους. Αν και, οι αποφάσεις των Διεθνών Δικαστηρίων για θέματα ΑΟΖ δεν αποτελούν δεδικασμένο, δηλαδή οι επόμενες αποφάσεις μπορεί να διαφέρουν από τις προηγούμενες, θεωρούμε ότι το ζήτημα των νησιών Saint Pierre και Miquelon, αλλά και οι άλλες δύο αποφάσεις, μπορούν ν’ αποτελέσουν πολύτιμα όπλα στη φαρέτρα της ελληνικής διπλωματίας. Όσο για την Τουρκία, τον ταραξία-μόνιμο παραβάτη του Διεθνούς Δικαίου που διαρκώς απαιτεί και παρανομεί, στα τέλη του 1986, υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και κατέληξε σε συμφωνία με την τότε ΕΣΣΔ για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής». Αργότερα η Τουρκία κατέληξε σε ανάλογες συμφωνίες με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.
Ποτέ όμως δεν πρότεινε στην Ελλάδα ή σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν το ίδιο στη Μεσόγειο. Η Μαύρη Θάλασσα «κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα», όπως και η Μεσόγειος για την Τουρκία, μοιράστηκε από τα παράκτια κράτη της μέσω της οριοθέτησης της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας. Κατά τον Θ. Καρυώτη, αυτό αποτελεί τον πιο λανθασμένο χειρισμό της Τουρκίας, γιατί δέχτηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας με την ΑΟΖ, που τότε πολύ πολέμησε στη Διάσκεψη του ΟΗΕ.
Πώς λοιπόν, αρνείται την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ελλάδα, όταν υπάρχει το προηγούμενο της Μαύρης Θάλασσας;
Το θέμα της ΑΟΖ, είναι πολύ σοβαρό. Χρειάζονται λεπτοί χειρισμοί, άριστη γνώση των Διεθνών Συνθηκών, διπλωματική «μαεστρία» και αποφασιστικότητα. Και σε καμία περίπτωση δηλώσεις, που όχι μόνο δεν ευνοούν την Ελλάδα αλλά κάνουν τους Τούρκους να τρίβουν τα χέρια τους από ικανοποίηση.
